Tüp bebek tedavisi, doğal yollarla çocuk sahibi olamayan çiftler tarafından en sık tercih edilen yardımcı üreme tekniğidir.1 In Vitro Fertilizasyon (IVF) olarak da adlandırılan tüp bebek tedavisinde gebeliğin oluşması için gerekli temel aşamaların büyük çoğunluğu vücut dışında laboratuvar ortamında, kontrollü şartlar altında gerçekleştirilir.
Tüp bebek tedavisinde kadınlardan birden fazla yumurta elde edilmesi için hormon tedavisi uygulanır ve olgunlaşan yumurta hücreleri toplanır. Erkeklerden alınan sperm ile yumurta hücreleri laboratuvar ortamında bir araya getirilir. Elde edilen embriyolar doğrudan rahme transfer edilir ya da dondurularak tedavi için uygun zaman beklenir. Normal şartlarda cinsel birleşme sonucunda kadın vücudunda meydana gelen döllenme böylelikle laboratuvar ortamına taşınmış olur.2
IVF tedavisinde kadından alınan yumurta hücreleri ile erkeklerden alınan sperm hücreleri herhangi bir müdahalede bulunmaksızın birleşip embriyoyu oluşturabilirken bazı durumlarda embriyo oluşumu için en kaliteli spermin yumurta içerisine mikroenjeksiyon uygulaması ile enjekte edilmesi gerekir. İntrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) adı verilen bu yöntem erkek kaynaklı infertilite sorunu olan çiftlerde sıklıkla tercih edilir.
Tüp bebek tedavisi infertiliteye yol açabilen birçok durumda gündeme gelebilir; tedavinin bu denli yüksek oranda tercih edilmesinin en önemli nedenlerinden biri de gerek kadın gerek erkek kaynaklı infertilite durumlarında ya da nedeni belirlenemeyen kısırlık durumunda sonuç verebilmesidir.
Tedavinin geniş kapsamı ve birçok farklı kısırlık nedenine çözüm niteliği taşıyabilmesi “Tüp bebek tedavisi kimlere uygulanır?” sorusunun yanıtlarının önemini artırmaktadır.
Tüp bebek tedavisinin kimlere hangi durumlarda uygulanabileceği hakkında detaylara geçmeden önce tedavinin işlevinin daha iyi anlaşılabilmesi için hamileliğin oluşma sürecinin bilinmesine ihtiyaç duyulur.
Doğal yollarla gebelik oluşumu son derece komplike bir süreçtir. Gebeliğin en temel şartı sağlıklı ve kaliteli yumurta hücresi ile kaliteli sperm hücrelerinin bir araya gelebilmesi ve bu birleşme sonucunda da embriyo oluşumunun gerçekleşmesidir. Özetlenen bu aşamaların ardında birçok farklı unsur etkilidir.
Normal şartlarda her ay kadınların yumurta rezervlerinden bir adet yumurta eksilir ve gebelik oluşumu için olgunlaşarak kadın üreme sistemi boyunca ilerlemeye başlar. Yumurtlamanın gerçekleşmesi gebeliğin temel şartlarından olsa da salınan yumurta hücresinin fallop tüplerinden ilerlemesi gerekir. Fallop tüplerinin tekinde ya da her ikisinde bulunan yapısal bozukluklar veya tıkanıklıklar yumurtanın ilerlemesini durdurabilir. Spermler bölgeye ulaşabilse ve döllenme gerçekleşse dahi gebelik sağlıklı bir şekilde gelişemez.
Gebelik oluşumunun bir diğer olmazsa olmaz gerekliliği ejakülasyon sırasında meni ile birlikte vücut dışarısına çıkan spermlerin yumurtaya doğru ilerleyebilmesidir. Bu ilerleme için spermlerin yeterli sayıda ve ideal şekilde olmaları gerekir; ileri yönlü olarak ideal hızda hareket edebilmeleri önemlidir. Rahme ulaşmayı başaran spermler rahimde meydana gelen kasılmalarla fallop tüplerine doğru çekilmelidir.
Yumurtlama gerçekleştikten sonra yumurta hücresinin 12 – 24 saatlik süre dahilinde döllenmesi gerekir. Döllenme genellikle tüplerin ampullar – istmik bağlantı adı verilen, tüpün geniş kısmında meydana gelir. Sperm yumurta hücresinin içine girdiğinde hücresel bölünme başlar. Zigot adı verilen tek hücreli oluşum mitoz bölünme ile embriyoya dönüşür. Embriyo rahme doğru ilerlemeye devam eder.
Döllenmeden yaklaşık 5-6 gün sonra embriyo blastokist evresine ulaşır ve uterusa yerleşmeye başlar. Embriyonun rahme yerleşmesi sırasında yerleşme kanaması olarak da bilinen implantasyon kanaması meydana gelebilir. Bu süreç hormonlar tarafından kontrol edilir.3
Bu aşamalardan herhangi birinde yaşanan bir sorun doğal yollarla gebelik oluşumuna engel olabilir. Cinsel ilişki zamanının doğru belirlenememesinden yumurtlamanın gerçekleşmemesine, fallop tüplerinin tıkalı olmasından embriyonun rahme tutunamamasına dek birçok neden infertilite ile sonuçlanabilir.
Doğal yollarla gebelik oluşumuna engel olan birçok neden IVF tedavisine başvurmayı gerektirebilir.
Tüm bu bilgilerden yola çıkarak “Kimler tüp bebek tedavisine başvurabilir?” sorusunun yanıtları şu şekilde sıralanabilir:
Nedeni belirlenemeyen infertilitenin teşhis edilmesi halinde, tekrarlayan gebelik kayıplarında ve çiftlerden birinin ya da her ikisinin genetik hastalık taşıyıcısı olması durumunda tüp bebek tedavisine başvurulması mümkündür.5
Çiftlerden birinin kanser tedavisi görecek olması durumunda da IVF tedavisi uygulanabilir. Radyoterapi ve/veya kemoterapi hem kadın hem de erkek için infertiliteye yol açabilir. Bu durumda sperm dondurma, yumurta dondurma, yumurtalık dokusu dondurma veya embriyo dondurma tedavileri gündeme gelebilir.
1 https://www.yalemedicine.org/conditions/ivf
2 https://www.hfea.gov.uk/treatments/explore-all-treatments/in-vitro-fertilisation-ivf/
3 https://www.ucsfhealth.org/education/conception-how-it-works
4 https://www.nhs.uk/conditions/ivf/
5 https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/in-vitro-fertilization/about/pac-20384716
